Osmanlı’da Dağılmayı Önleme Çabaları

Anasayfa ›› Açık Lise Konu Anlatımı ›› Osmanlı’da Dağılmayı Önleme Çabaları

Dağılmayı Önleme Çabaları: Osmanlı’da Fikir Akımları

19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü olumsuz durum ve yaşanan büyük toprak kayıpları Osmanlı aydınlarını harekete geçirdi. Bunlar devleti dağılmaktan kurtarmak için birtakım düşünceler ileri sürdüler. Bu durum aydın ve düşünürler arasında birtakım fikir akımlarının ortaya çıkmasına yol açtı.

Osmanlıcılık:

Fransız İhtilali’nden sonra yayılan milliyetçilik düşüncesi Osmanlı Devleti’nde de etkisini göstermişti. Osmanlı sınırları içerisinde yaşayan Sırp, Yunan, Bulgar vb. topluluklar bağımsız olmak için harekete geçtiler. Bu durum Osmanlı Devleti’nin parçalanma ve dağılma sürecini hızlandırdı. Parçalanmayı önlemek isteyen bazı Osmanlı aydınları, dil, din ve ırk ayırımı yapmadan ülkede yaşayan herkesin aynı hak ve yetkilere sahip olmasını ileri sürdüler. Daha çok Genç Osmanlıların savunduğu bu düşünceye Osmanlıcılık adı verilir. İçlerinde Ziya Paşa, Mithat Paşa, Ali Paşa, Fuat Paşa ve Namık Kemal gibi devlet adamı ve aydınlar, Osmanlı birliğinin gerçekleşmesi için meşrutiyet yönetimine geçilmesinin şart olduğuna inanıyorlardı. Osmanlı Devleti’nde Kanunuesasi’nin hazırlanması ve I. Meşrutiyet’in ilanında Osmanlıcılık düşüncesi etkili olmuştur. Ancak bütün bunlar milliyet isyanlarını sona erdirmedi. Osmanlıcılık düşüncesi milliyetçilik akımının güç kazanmasına bağlı olarak etkisini ve geçerliliğini kaybetti.

İslamcılık:

Panislamizm olarak da adlandırılan İslamcılık düşüncesine göre toplumun temel direği dindir. Hangi milletten olursa olsun bütün Müslümanlar halifenin etrafında birleşerek Batı emperyalizmine karşı koymalıdırlar. İslamcılık düşüncesi II. Abdülhamit döneminde Osmanlı Devleti’nin resmî politikası hâline geldi. İslam birliği düşüncesi de devletin dağılmasını önleyemedi. Balkan Savaşlarında Arnavutların, I. Dünya Savaşı’nda Arapların Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmaları İslamcılık düşüncesinin başarılı olmadığını ortaya koydu.

Türkçülük:

II. Meşrutiyet döneminde güç kazanan Türkçülük, dil, tarih ve edebiyat alanlarındaki çalışmalarla başladı. Türkçülüğü savunan aydınlara göre bir devletin ayakta durabilmesi için dili, dini, soyu ve ideali bir olan topluma dayanması şarttır. Ancak bu özelliklere sahip bir devlet kalıcı olabilirdi. Türkçülük hareketi ilk olarak “dilde Türkçülük” ilkesiyle ortaya çıktı. Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Ömer Seyfettin, Mehmet Emin Yurdakul Türkçülük düşüncesinin önde gelen temsilcileridir. Bu düşünce yeni Türk devletinin kurulmasında ve Atatürk’ün ortaya koyduğu milliyetçilik ilkesinin oluşmasında etkili oldu.

Turancılık:

Turancılık, Türkçülük düşüncesinin siyasi yönüdür. Turancılık, dünyadaki bütün Türkleri bir ülkede, bir devlet sınırları içinde ve bir bayrak altında birleştirmeyi amaçlar. Turancılık, II. Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Partisi’nin benimsediği bir görüş hâline geldi. Ziya Gökalp turancılığın yayılmasında etkili oldu. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti Turancı bir politika takip etti.1917 yılında Çarlık Rusyasının yıkılması Turan devleti kurmak için bir fırsat olarak görüldü. Ancak Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenik olarak çıkması Turancılık düşüncesinin zayıflamasına yol açtı. Kurtuluş Savaşı sırasında Turancılık düşüncesinin yerini Misakımillî sınırları içinde millî egemenliğe dayalı bağımsız bir Türk devleti kurma amacı aldı.

Batıcılık:

Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda birçok alanda Avrupa’dan geri kaldığını kabul etmişti. Bunun sonucu olarak Batı’nın askerî, bilim ve teknik alanlarındaki birikiminden yararlanma yoluna gidildi. Avrupa orduları karşısında alınan yenilgiler Batılılaşma düşüncesinin ortaya çıkmasına yol açtı. Batılılaşma daha sonra yönetim, eğitim, hukuk ve ekonomi gibi alanlarda da etkisini göstermeye başladı. Batıcılık, II. Meşrutiyet döneminde bir düşünce akımı hâline geldi. Batıcılık görüşünü savunanlar, Batı’nın üstünlüğünün akla ve bilime dayalı olduğunu, bu nedenle ona karşı gelinemeyeceğini ileri sürüyorlardı. Osmanlı Devleti ancak Batılılaşırsa yıkılmaktan kurtulabilirdi. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde gelişmeye başlayan Batıcılık düşüncesi, yeni Türk devletinin temel taşlarından birini oluşturdu.

Önceki konu: