Uyak Nedir, Çeşitleri Nelerdir?

Uyak Nedir, Çeşitleri Nelerdir?

Kafiye (Uyak) şiirde iki veya daha çok dize arasındaki farklı anlam ve görevdeki seslerin, kelimelerin benzerliğidir. Kafiye genellikle dize sonlarında ve kelimelerin köklerinde aranır. Yarım, tam, zengin ve cinaslı kafiye olmak üzere dörde ayrılır.

Uyağı bulmak için sözcük kökleriyle ekleri birbirinden ayırmak gerekir. Redif ile uyak karıştırılmamalıdır:

Redif: Dize sonlarında tekrarlanan, aynı harflerden oluşan, aynı görev ve anlamdaki ekler, kelimeler
ve kelime gruplarıdır:
Akıncılar yollar açar,
Altınordu iller açar…
Kızanlık’ta güller açar,
Balkanlara çıktığım yaz..
Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu
Yukarıdaki şiirde “-ler” ekleri ek hâlinde redif, “açar” kelimeleri kelime hâlinde rediftir.

Mısra içinde fazladan yapılan ve dize sonlarındaki kafiyeyle uyumlu olan ses benzerliğine iç kafiye denir.

Karac’oğlan der ki, yerim içerim,
Ağır saltanatla konar göçerim.

Bayramdır, dünyaya yayıldı sefa çağrısı herkesten
Yeni ay, kaşların gösterip çekildi bulut ve sisten

a. Yarım Kafiye:

Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

Bir yaz günü, odamda kaparken bavulumu,
Çekerek koltuğumun parmakları kolumu
Her zamanki sesiyle bana: “Otur” diyecek.

Yukarıdaki dizelerde “bavulumu” ile “kolumu” kelimelerinin kökündeki “l” sesleriyle yarım kafiye
yapılmıştır.

b. Tam Kafiye:

İki ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında;
Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.
Yolumun karanlığa saplanan noktasında,
Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum.

Dörtlükteki “ta” sesleriyle ve “rü” sesleriyle tam kafiye yapılmıştır.

c. Zengin Kafiye:

İkiden çok ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi;
Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır.
Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi;
Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır.

Dörtlükteki “insan” ve “lisan” kelimelerindeki “san” sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

Dize sonundaki bir kelimenin başka bir dize sonundaki bir kelime içinde yer alması ile oluşan kafiyeye tunç kafiye denir. Tunç kafiye ayrı bir kafiye türü olmayıp zengin kafiyenin bir çeşididir.

Uzaktan bir tren sesi gelince
Hasretle sızlıyan kalbimiz, ince
Bir derde yeniden düştü sanırız.
Necmettin Halil Onan

İkinci dizenin sonundaki “ince” kelimesi birinci dizenin sonundaki “gelince” kelimesinin içinde yer
almıştır.

ç. Cinaslı Kafiye:

Sesteş (eş sesli) kelimelerle yapılan kafiye çeşididir.

Hadi git, benden sana dilediğince izin,
Öyle bir uzaklaş ki karda kalmasın izin.
Cemâl Sâfi

Bu dizelerin son kelimeleri arasında ses bakımından benzerlik, anlam bakımından ayrım vardır.

Açık Lise sınavlarına hazırlanmanın en kolay hali: AçıkTercih AÖL Test Çöz!

Mobil Uygulamamızı İNDİRİN! AÖL Yeni Müfredat Çıkmış Sınav Sorularını Çözün!